Het woord was er opeens, een jaar geleden in de troonrede: 'participatiesamenleving'. "Tenminste: voor de regeringspartijen was dat plotseling," zegt Job Looijenga. "Want eerlijk is eerlijk: de ChristenUnie is al tientallen jaren met dit gedachtegoed aan het werk." Het ChristenUnie-raadslid noemt het 'de derde weg' tussen het liberaal model van eigenbelang en het socialistisch conflictmodel. "Maar de vraag is: wat gaat er nu gebeuren, nu dit ineens zo breed wordt gedragen? Krijgen we echt een andere samenleving?"

Aan de hand van het boekje 'Coöperatiemaatschappij', een uitgave van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie (hier te bestellen en gratis te downloaden), gaat Job Looijenga in op een aantal vragen over die veelbesproken participatiesamenleving.

Wat is een participatiesamenleving nu precies?

"Het begrip participatiesamenleving wordt heel verschillend uitgelegd. Zo wordt er gesproken over 'meer samenleving en minder overheid'. 'Meer samenleving', dat klinkt mooi en kan ook op steun van de ChristenUnie rekenen. En inderdaad: de rol van de overheid verandert dan ook. We spreken over 'overheidsparticipatie': loslaten, faciliteren, stimuleren, regisseren en reguleren. De overheid lijkt soms de neiging te hebben zich overal mee te bemoeien. Dat mag vaak terughoudender.

Maar of dat ook mínder overheid betekent? De overheid is het schild voor de zwakken en kwetsbaren. De afgelopen jaren heeft de toenemende marktwerking weinig goeds gebracht. Voor iedereen is duidelijk dat optreden van de overheid noodzakelijk is en blijft. Die overheid moet betrokken, maar bescheiden blijven. Om publieke voorzieningen algemeen en toegankelijk te houden, blijft de overheid een rol spelen als spelverdeler, scheidsrechter en waarborg, maar niet meer zozeer als verzorger."

Wat moet de overheid doen om de participatiesamenleving te laten slagen?

"Of de participatiesamenleving er echt gaat komen heeft niet alleen te maken met de opstelling van de overheid zelf. Er zijn meer randvoorwaarden. Zo moet er goed nagedacht worden over de inzet op arbeidsparticipatie (iedereen moet werken) enerzijds en burgerparticipatie (iedereen moet maatschappelijk actief zijn) anderzijds. Er zitten maar vierentwintig uur in een dag, waardoor je niet alles kunt doen. Daar moeten keuzes gemaakt worden. Met de beoogde participatiesamenleving wordt veel van de samenleving gevraagd. Alleen daarom al zijn gezamenlijke rustmomenten geen luxe maar een noodzaak."

Waarom spreekt de ChristenUnie nu ineens over 'coöperatiemaatschappij'?

"Het begrip participatiesamenleving wordt verschillend ingevuld en beleefd. Vandaar dat de ChristenUnie kiest voor een term die beter uitdrukt de verhouding tussen samenleving en overheid: de Coöperatiemaatschappij. De overheid is gelijkwaardig (subsidiariteit) naast andere samenlevingsvormen (kerk, etc.). In eerste instantie is de samenleving zelf aan zet (soevereiniteit in eigen kring)."

En nu?

"Dat is een goede vraag, die ook bij mij leeft. Ik zie veel kansen voor het verder ontwikkelen van die coöperatiemaatschappij. Wat mij betreft zetten we bijvoorbeeld meer in op lokale zeggenschap, kleinschalige woon-zorgcoöperaties, sociaal ondernemerschap, ruimte voor professionals, een ombudsman als waakhond voor bescheiden bestuur, maatschappelijke stages en ga zo maar door."

Foto: Tweede Kamerleden Arie Slob (ChristenUnie) en Sybrand Buma (CDA) ontvangen het boek 'Coöperatiemaatschappij' van de auteurs.