“Toen ik zeven jaar geleden wethouder werd in Zwolle, wilde ik heel erg graag de portefeuille Ruimtelijke Ordening (RO). Ik hou namelijk van het ontwikkelen van visie. Maar eenmaal met die portefeuille onder mijn hoede was ik wel op zoek naar hét verhaal van Zwolle. Waar gaat deze stad over? Wat is de lijn van Zwolle die ik naar de toekomst wil doortrekken? Ik heb te vaak RO-wethouders vooral hun eigen ideeën op een stad zien projecteren. Maar daar zit niemand op te wachten. Het zijn nooit de dingen waar een stad echt blij mee is. Ik wilde vooral het verhaal ophalen uit de stad zelf.

Monniken
Ik vond die lijn, een blauwe lijn die door de geschiedenis van Zwolle loopt. Dat was en is de lijn van het water. Zwolle is begonnen op een zwelling in het landschap, een rivierduin. Het ontstond op droog land maar vlakbij het water. In de plattegrond vind je die oude rivierduinen nog terug. De stad groeide verder rond de rivier de Aa, die vroeger dwars door de stad liep. Het leven rond het water lees je terug in de straatnamen. De historische binnenstad ligt op het hoogste deel van de stad, dat was de veiligste plek. In het landschap bij Zwolle-Zuid zijn de eerste waterwerken van monniken nog terug te vinden. Toen al werd water weggeleid naar lagere delen en werden dijken aangelegd om waardevol gebied te beschermen. Bij het afgraven van de oude IJsseldijk bij Spoolde werden de resten van de eerste oude dijk teruggevonden.

Zo is Zwolle als stad altijd vertrouwd geweest met water. Uiteindelijk bracht dat water de stad ook rijkdom via de Hanze als belangrijk handelspunt. Het water leerde ons zo grensoverschrijdend samen te werken met andere steden. Naast de handel zijn watersteden door het vele menselijk verkeer vaak ook plekken waar ideeën ontstaan en worden gedeeld. In Zwolle ontstond de Moderne Devotie. Deze theologische beweging legde ook de basis voor het onderwijs in Nederland. Zwolle bracht ook belangrijke politieke denkers voort zoals Thorbecke, maar ook de SDAP -nu de PvdA- werd in Zwolle opgericht. De stad had schrijvers en kunstenaars van naam en dat is nog steeds zo. De ligging aan het water heeft van Zwolle een bijzonder waardevolle stad gemaakt.

Smoel
Het water bracht ons dus veel, maar het eist ook voortdurend onze aandacht. Want we zijn ook een kwetsbare stad. We liggen op het laagste punt in de rivierdelta van IJssel en Vecht. Daarmee zijn we ook een stuk kwetsbaarder voor klimaatverandering waardoor we steeds vaker te maken krijgen met extreem weer zoals hoosbuien of hitte. 

Ik ontdekte hoe Zwolle leerde omgaan met het water en daar tot op heden heel praktisch en innovatief mee omgaat. Ook met de nieuwe opgaven. Alleen gaat het wel echt op zijn Zwols, gewoon doen, no-nonsense. Zoals bij zoveel zaken hier lopen we er niet mee te koop. Maar ondertussen was er al een serie projecten gerealiseerd in de stad die écht heel bijzonder zijn.

Het Kraanbolwerk is bijvoorbeeld gebouwd op een waterdichte parkeergarage. De woningen in de Weezenlanden bij de Singel zijn onderdeel van de dijk. Een waterschapper moet daar altijd binnengelaten worden om de dijk te controleren. Onder de stenen van de Melkmarkt zit een laag infiltratiekratten. Bij een regenbui is het water snel weg en het wordt vastgehouden voor de bomen die in het plein staan en voor verkoeling zorgen. In de stad liggen de straatstenen los, om water door te kunnen laten. De geluidswal van Stadshagen kan ook dienstdoen als waterkering.

Samenwerk
Ik had mijn lijn te pakken; water is bepalend voor de ontwikkeling van Zwolle. Dat was vroeger zo en dat is nu weer het geval. Water heeft de stad gevormd. En we zijn ontzettend handig in het samenwerken om oplossingen te bedenken, vaak met innovaties als gevolg. Als we dus gaan denken over de toekomst van de stad, dan wijst water ons de weg. En door de klimaatverandering is dat onderwerp nog belangrijker geworden. Het zou ook hét onderwerp kunnen zijn waarmee Zwolle zich in Nederland kan onderscheiden.

Zwolle is een deltastad die als vanzelfsprekend de ontwikkeling van de stad weet te combineren met het klimaatbestendig maken van die stad. Om beter bestand te zijn tegen extreme buien en hete zomers. Het leven in de delta dat delen we met mensen in steden wereldwijd. Tachtig procent van de wereldbevolking woont straks in een stad. En van die steden ligt weer een goede tachtig procent -net als Zwolle- in de buurt van water en zijn dus kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering. Wat wij doen in Zwolle is de moeite waard!

Deltawerker
Maar klimaatadaptatie moest niet alleen iets van bestuurders worden. Iedereen moet meedoen om de stad klimaatbestendig te maken. Van achtertuin, tot straat, tot bedrijfsgebouw. Er moet een beweging op gang komen die mensen inspireert. Daarmee ontstond de belangrijkste zin in het Zwolse verhaal: ‘De nieuwe deltawerken bouwen we in de haarvaten van de stad’. En daaruit volgt: ‘In Zwolle kan iedereen een deltawerker zijn.’

Dat was een nieuwe benadering! Waterveiligheid is in de tweede helft van de vorige eeuw het domein geworden van ingenieurs. Zij bouwden de deltawerken; fantastische systemen die onderdeel werden van onze nationale trots. En begrijp me niet verkeerd, voor mij zijn die ingenieurs rocksterren. Maar zo’n sterrenstatus kent ook z’n keerzijde. Want we hebben via de knappe koppen onze innige omgang met het water weggeorganiseerd. We vertrouwen op de techniek en dat is terug te zien. We hielden geen rekening meer met water bij het bouwen van onze steden. Jarenlang werd er met de rug naar het water gebouwd. We hebben in het verleden bij de openbare ruimte te vaak gekozen voor onderhoudsvrije verharding en te weinig aandacht gehad voor groen en water in de stad. Om onze steden nu klimaatbestendig te maken moeten we een inhaalslag maken. We zullen naast de grote projecten, ook de kleine initiatieven in straten en achtertuinen nodig hebben. Als gemeente hebben we in onze plannen daarom altijd aandacht voor de projecten op straatniveau. We hebben bewust een team om bewonersinitiatieven te helpen bijvoorbeeld. Wij moeten allemaal een beetje een rockster worden om de stad klaar te maken voor een veranderend klimaat.

En toen gebeurde iets waar ik nog steeds ontzettend blij mee ben. De stad is enthousiast mee gaan doen. In wijken over de hele stad zijn mensen aan het vergroenen. Geveltuinen en groene daken, schoolpleinen die ‘onttegeld’ worden, regentonnenacties. Echt geweldig om te zien hoeveel initiatieven er de laatste jaren zijn opgekomen. In Stadshagen zijn we aan een experiment met het KNMI en het RIVM begonnen waar mensen een sensor in hun achtertuin ophangen om klimaatgegevens te verzamelen. Er is gewoon een wachtlijst voor die sensoren!

Groenste station
In onze Adaptatiestrategie is er heel bewust een spoor uitgezet op straatniveau. Zwolle krijgt steeds meer klimaatstraten. Inmiddels zitten we al op duizenden vierkante meters groen dak in de stad. In Assendorp staan inmiddels een paar honderd regentonnen. Als stadsbestuur blijven wij daarbij aan iconen bouwen als het nieuwe Stationsplein, Breezicht Noord, Weezenlanden (Noord) en Kraanbolwerk. Dit soort projecten laten zien wat er allemaal kan. Ze inspireren en laten ook zien dat het ons ernst is: ‘Walk the talk!’

Ook belangrijke partners sluiten zich aan. De NS wil het groenste station van Nederland bouwen in Zwolle. Wehkamp heeft het nieuwe distributiecentrum op Hessenpoort klimaatactief gebouwd. Het verhaal is zich aan het vermenigvuldigen. De volgende stap moest een plekje op de agenda van het Rijk worden.

Als gemeente Zwolle hadden we samen met provincie en waterschap een zogenaamde Citydeal Klimaatadaptatie getrokken. Met een aantal steden hebben we veel gewerkt aan allerlei beleid dat nodig is om steden ‘klimaatrobuust’ te maken. Vanuit het Rijk werd dat erg gewaardeerd. Het gaf mij de gelegenheid om op talloze podia het verhaal van Zwolle te vertellen. Daarin trok ik veel op met Bert Boerman, ChristenUnie-gedeputeerde in Overijssel en ook een enorme kartrekker op het gebied van water en klimaat. Onze ambtenaren dachten op Rijksniveau steeds vaker mee met beleid rondom klimaatadaptatie.

Wereldsteden
We hebben een bid uitgebracht voor het Centrum voor Klimaatadaptatie van de Verenigde Naties naar Zwolle te halen. Ongekend misschien voor een provinciestad als Zwolle om zo’n internationaal instituut te willen huisvesten, maar vanuit de jury die de keuze moest maken werd dat helemaal niet gek gevonden. Rotterdam kreeg het Centrum, dat hadden we wel een beetje verwacht, maar wij werden een trotse nummer twee!

Ik werd gevraagd om tussen veel grotere wereldsteden het Zwolse verhaal op de Amsterdam International Water Week te vertellen. We werden vervolgens uitgenodigd om in Wroclaw in Polen over klimaatadaptatie in Zwolle te vertellen. We maakten plannen om met deze stad verdergaande samenwerking aan te gaan. We kregen naast de Polen, ook bezoek uit Denemarken. Voor de Hanzedagen in Kampen maakten we een mooie film over de deltawerken van de 21ste eeuw. https://youtu.be/a3XwU_nPdPg Ons verhaal werd steeds sterker en we werden steeds meer die charmante, niet eens zo heel grote stad met dat enorme waterverhaal.

Enthousiasme
De Nationale Omgevingsvisie (NOVI) werd het volgende station tijdens deze reis. Het Rijk ging een Nationale Omgevingsvisie maken waarin de ruimtelijke opgaven voor Nederland een plek moesten krijgen. Daarin zouden ‘perspectiefgebieden’ worden aangewezen met specifieke thema’s. Dat moest onze kans worden om een plek op de nationale agenda te krijgen! Daar gingen we voor! Voor die NOVI werd een pilot gehouden om een Omgevingsagenda te maken voor het Oosten van Nederland. We namen met de Provincie Overijssel actief deel aan die pilot. In die Omgevingsagenda maakten we met het Rijk een agenda met alle belangrijke ruimtelijke onderwerpen voor Oost-Nederland. Water werd een bepalend thema van die agenda. Niet alleen vanwege het vele water in Zwolle, maar ook bijvoorbeeld de droogte in Twente. Die Omgevingsagenda werd goed ontvangen.

Met de provincie schreven we een voorstel om een perspectiefgebied te worden. En de eerste tekst die ik zag was: Regio Zwolle Klimaatbestendige Groeiregio. Deze regio kan groeien en wil dat op een klimaatbestendige manier doen. Dat betekent groei in balans met het landschap, met goede verbindingen in de regio en meer ruimte voor groen en water in de stad. De Spoorzone in Zwolle als het hart van de regio.

Dat verhaal hebben we afgelopen twee jaar overal verteld. Onze lobbyagenda vond op natuurlijke wijze zijn plek in het verhaal van klimaatbestendig groeien. En met heel veel werkbezoeken, nog meer congressen, relatiemanagement en het inschakelen van ambassadeurs is het gelukt om ons verhaal goed neer te zetten. We vonden heel oprecht enthousiasme op de verschillende ministeries voor het Zwolse verhaal. Men kwam graag bij ons kijken.

Vriendenelftal
Uiteindelijk kwam er een lijstje van acht gebieden. Vier waren inmiddels een NOVI- gebied geworden. Zwolle stond op het lijstje van gebieden die werden voorgesteld als ‘mogelijk NOVI-gebied’. In mei was het zo ver. Het kabinet besloot dat Zwolle een NOVI gebied-werd. De klimaatbestendige groei van de regio Zwolle is een nationale opgave geworden. Het Rijk wil met ons een partnerschap aangaan op dit thema dat voor Zwolle en de Regio Zwolle zo ontzettend relevant is. Van lobbyist worden we nu leider. Zwolle heeft de opdracht gekregen om de goede voorbeelden te geven van een nieuwe manier van stedenbouw. Klimaatbestendigheid geeft ons daarmee een prachtige kwalitatieve voorwaarde voor de groei van de stad. We kunnen voor de uitbreiding van de stad een hoge kwalitatieve ambitie neerzetten.

Gelijktijdig kunnen we nu bijvoorbeeld ook investeren in het landschap. We zijn niet overgeleverd aan het domweg ‘kiloknallen’ met huizen als overloopgebied voor de Randstad. Nee, we mogen het nieuwe verhaal van stedelijkheid in Nederland gaan schrijven.

Voor mij is dit een verhaal zoals je in een jongensboek leest. Maar het is niet een boek van mij alleen, maar van een heel team van Zwolse deltawerkers en onze bestuurlijke partners waterschap en provincie. Een vriendenelftal met spelers die altijd aanstaan en heel veel hart voor de stad Zwolle hebben.”